Kadınlar Değişimin Öncüsüdür

"Bir Yudum Sevgi","Kadinin Adi Yok","Bekle Dedim Gölgeye" ve "Cazibe Hanimin Gündüz Düsleri"nde cesur,güçlü,hayati sorgulayan ve hayalleri olan kadinlari canlandirdi.

Hale Soygazi,ayaklari yere saglam basan kadinlardan.Kadinlarin degisime daha açik oldugunu, erkeklerin ise iktidarini kaybetmemek için degisime direndigini düsünüyor.

1972'den bugüne kadar 50'den fazla filmde oynadi.Rolleri titizlikle seçti,karakterlerin klise ve tek boyutlu olmamasina özen gösterdi.

8 Mart Dünya Kadinlar Günü için Soygazi ile bulustuk,1980'lere damgasini vuran kadin filmlerini, oynadigi karakterleri ve sinemada kadin olmanin zorluklarini ondan dinledik.

"Bir Yudum Sevgi" ve "Kadinin Adi Yok" en bilinen kadin filmlerinizden.Bu filmler,neden önemli?

Çünkü Türkiye sinemasinda masal formati filmlerde,o zamana kadar kadinin belli sunulus biçimi vardi. Kadinlar anne,es veya masum-vamp kadin olarak yansitilirdi;hayatlari,iç dünyalari ve çeliskileri islenmezdi.

1980'lerde feminizmin Türkiye'de sesini duyurmasi sinemaya yansidi.Toplumsal,ekonomik ve politik gelismeler,kadinin toplumdaki yerini degistirdi.Kirsaldan kente göçle geleneksel aileler dagildi,çekirdek aileler ortaya çikti.

Çekirdek ailede kadinin is hayatina atilmasi zorunluluk haline geldi.Çünkü kentte bir kisinin maasiyla geçinilemiyordu.Kadinlar çalisma hayatiyla tanisip,evdeki rollerinden siyrilinca,kararlarini özgürce alabilme cesareti buldu.Bu durum,filmlere yansidi.

Bir Yudum Sevgi'de nasil bir kadini oynuyorsunuz?

Film köyden kente göçen bir aileyi ve Aygül'ün arada kalmisligiyla mücadelesini anlatir.Aygül'ün tutunamayan bir kocasi vardir.Benim o koca tipine içim parçalanir.Çünkü o adam limon bile satamaz. Ama Aygül öyle degildir;kendini ve hayatini degistirmek ister.

Erkekler iktidarlarini sorgulamaz ve degismesini istemezler.Bu yüzden de statükocudurlar.Ama kadinlar degisime hep daha açiktir.O yüzden Atif Yilmaz'in dedigi gibi "Dünyayi kadinlarla anlatmak daha ilginç."

Kadinin Adi Yok'taki Isik,Aygül'e benziyor mu?

Kentli kadin-kirsaldaki kadin arasinda çok fark yok.Birinin imkânlari daha fazla.Ama dünyaya bakis ve yetistirilis ayni.Çünkü erkekler iktidara hazirlikli,kadinlar da o iktidarin tahakkümünde yetistiriliyor.

Isik, kendini degistirmek isteyen,entelektüel bir kadin.Çocuklugunda babasi,sonra sevgilisi,evlenince kocasi otorite kuruyor ve "Senin için bu daha iyi" diyorlar.O karakter de bunu sorgulayip isyan ediyor ve kendine bir çikis ariyor.

"Yilmaz'in filmleri kliseleri kirdi"

"Kadin filmleri" denilince akliniza ne geliyor? Hangi sorunlarin islenmesini seviyorsunuz?

Belli sorunlarin islenmesinden ziyade, kadinlarin baslarindan geçenleri konu edinen filmler aklima geliyor.Yani bildiri veya manifesto gibi degil;kadinlarin iç dünyalari,arzulari oldugunu gösteren filmler yapilsin.Bu,illa kadin filmi olmak zorunda degil,ask filminde de kadinlar çok boyutlu yansitilabilir.

Sizin begendiginiz baska kadin filmleri var mi?

Atif Yilmaz'in "Mine" ve "Adi Vasfiye"sini begenirim."Mine"de, kasabada yasayan evli ve mutsuz bir kadinin baska birine âsik olmasi anlatilir.Adi Vasfiye'de ise erkek bakisiyla kadinlarin nasil anlasilmadigi gösterilir. Lütfi Akad'in "Gelin-Dügün-Diyet" üçlemesini severim.Yenilerden de "Kurtulus Son Durak"i begendim.

Sinemada cinselligini yasayan kadinlar genellikle femme fatale'dir.Bu temsili nasil degerlendiriyorsunuz?

Bir dönem filmlerde siyah kombinezon giyince,femme fatale olurdunuz.Masal formatinda kadinin öpüsme,sevisme sahnesi olamazdi.Masum kadinlarin cinsellikle iliskisi yoktu.Femme fatale'ler ayartici ve kötü kadinlardi,el ele tutusabilir,öpüsebilir,sevisebilirdi.

Bu bakis,toplumdaki namus anlayisinin sonucuydu.Erkek,eline erkek eli degmemis biriyle evlenirdi.Bu durum,sinemaya böyle yansitilirdi.

Bu noktada Atif Yilmaz'dan bahsedersek...

Yilmaz'in kadin filmleriyle kadin ve cinsellik bir araya geldi.O filmler,kliseleri kirdi,cinselligini yasayan kadinin iyi olabilecegini gösterdi.

Atif Yilmaz,kadinlarin rolü üzerine düsünüp,hayatlarini perdeye tasidi.Bu,kadinlari tanimayi,baska bir dil yaratabilmeyi gerektirir.Yilmaz da çaliskan bir yönetmen ve yazardi.Kadin filmleri için yeni bir estetik ve dil olusturmaya çalisti.

Cesur ve öncü filmlerdi...

Bence de.Çünkü toplumsal degisim,filmlere yansir ama bu toplumsal degisimin algilanmasi ve sonuçlarini almak uzun sürer.Mesela su anda erkekler bu durumdan mustarip.Toplumsal hayatta kadin-erkek algisi degisiyor.Fakat erkekler bunu anlayamadiklari ve degismesini istemedikleri için kadinlari öldürüyor.Eskiden bosanma olmazdi,simdi var ama degisimleri hazmedemeyen erkekler kadinlari öldürüyor.

Kadinlar simdi sinemada ve TV'de nasil temsil ediliyor?

Son dönem sinemasinda genellikle erkeklerle ilgili filmler yapiliyor.Erkek kahramanlar ve onlarin hayatlarindaki kadinlar isleniyor.Kadinlarin ikinci rolde olmasi önemli degil ama o karakterlerin biricikligi yok sayiliyor.Kadinlarin dünyasi yeterince yansitilmiyor.O zaman her filmdeki kadin ayni oluyor.

Bugün dizilerde de klise kadinlar var.Çünkü bir kadini anlatmanin en kolay yolu bu.Sanatin bu anlamda öncü olmasi gerekir.Ama bu konuda sorunlarimiz daha dipte.

"Cinsiyet ayrimciligina dayali zihniyet degismeli"

Bu bakis nasil degisecek?

Ailede ve egitim kurumlarindaki cinsiyet ayrimciligina dayali zihniyeti degistirmek lazim.Erkek ve kiz çocuklar farkli büyütüldükçe, "Kiz çocuk,öyle yapmaz","Oglan çocuk,kadin gibi aglamaz" deyince olay bitiyor.O zaman kocalar karilarini öldürüyor.Çünkü erkek,kadinin kendinden asagi oldugunu ögrenerek yetisiyor ve mali gibi görüyor.

Gazetede askerlerin talimde söyledigi marslarla ilgili bir haber vardi."Sarisin,esmer fark etmez,fark etmez" gibi,kadini asagilayan marslar söylüyorlarmis.Bu marslar yeni kaldirilmis.Olacak is degil!

Kadinlar 1980'lere göre hangi meselelerde ilerleme kaydettiler?

Çalisma hayatinda daha çok yer aliyorlar.Sadece kadinlara atfedilen hemsirelik,ögretmenlik gibi mesleklerde degiller;yöneticilik de yapiyorlar,politikaya da atilabiliyorlar.

Kadin - erkek esitligi ve paylasimin sart oldugu fikri, artik kabul görüyor.Fakat "Erkegin dedigi olur" düsüncesi ile mücadele etmek lazim.Çünkü "Aile reisi erkektir" fikri hala mevcut.

Su anda kadin cinayetleri ve çocuk evlilikleri Türkiye'nin gündeminde.Kurtulus Son Durak konuyu komedi türünde isledi ve çok izlendi.Ama çocuk gelinlerle ve aile içi siddetle ilgili festival filmleri,belgeseller sektörde yer edinemiyor.Bu konuda neler yapilabilir?

Kurtulus Son Durak sadece komedi oldugu için izlenmedi.Filmdeki kadinlar aci çekiyorlardi.Sonra hayatlarini degistirebileceklerini gördüler.Bu,izleyicilere bir yerden dokundu.

Artik filmler hangi konuyu ele alirsa alsin,sinemada çok izlenmiyor.Çünkü kadin seyirci,TV dizisi izliyor. Eskiden kadin seyirci sayesinde Yesilçam vardi.Simdi çocuklar ve gençler sinemaya gidiyor ve genellikle komedi izliyor.O yüzden bu konulardaki filmlerin sansi pek olmuyor.

Bu konular dizilerde ele alinabilir.Mesela"Fatmagül'ün Suçu Ne?" tecavüzün açtigi yarayi anlatiyor.

Çok elestirildi ama...

Adim basi tecavüz vakasi var ama dizisi yapilinca elestiriliyor.O dizide tecavüz sahneleri dakikalarca gösterilmedi.Tecavüzün kadinda açtigi yaralar,kadin dayanismasi ve direnisi anlatildi.

Tecavüz hiçbir sey olmamis gibi geçistiriliyorsa, bu elestirilebilir.Tecavüzü toplumsal baglamindan koparmadan,istismar etmeden isleyebilmek önemli.

Kadin filmleri festivallerini nasil buluyorsunuz?

Filmmor baslayali 10 yil oldu.Bu festivali 10 yil sürdürebilmek çok önemli.Kadin filmlerine yer vermek, kadinlari dönüstürmek,degistirmek çok güzel.

Uçan Süpürge'de baskaldiran kadinlari basariyla canlandirdiginiz için Onur Ödülü alacaksiniz.Bugüne kadar size en yakin karakter hangisiydi?

"Bir Yudum Sevgi"deki Aygül benim için önemlidir.Pek çok seyin yaninda,bize kadinlarin cinselligin öznesi olabilecegini gösterir.Bir de ters bir örnek verecegim.Selim Ileri'nin yazdigi ve Zeki Ökten'in çektigi "Bir Demet Menekse"deki Nesrin'i severim.

O film masal formatindadir ama klise degildir.Tutucu bir mahallede annesi ve teyzesi ile yasayan Nesrin'in,evli ve zengin bir adamla iliskisi anlatilir.Fakir kiz,zengin adama tutulur.Adam karisiyla ayri yasiyordur.Ama kiz adamin evli oldugunu ögrenince,onu terk eder.Sonunda adam,kizin annesinden yardim ister.Kizin annesi,adamin kötü biri olmadigini ve iliskisinin kötü bir iliski olmadigini kizina anlatir.Bu noktada film,kliseden ayrilir.

Bir de filmde adamin bosanmak istedigi kadinin da kendi hayati vardir.Adam bosanmak isteyince,karisi sadece "Fabrika benim" der,kocasiyla kizin arasina girmeye çalismaz.Böylece klise olabilecek bir konu, farkli islenir.

Kuzey-Güney'de nasil bir karakteri oynuyorsunuz?

Iktidari yerinde,bagimsiz,kendi kararlarini kendi veren,hatta herkesi yönetmek isteyen bir kadini oynuyorum.Ama hanim aga gibi degil;kentli,okumus,entelektüel ve hayati degistirmeye çalisan bir kadin.O yüzden hosuma gidiyor.

"Sinema erkek egemen sektördür"

Sinemada kadin olmanin zorluklari neler?

Sinema sektörü erkek egemen sektördür.Kadinlar bu sektörde erkeklere göre daha kirilgan ve istismar edilmeye açiktir.Gençlik ve güzellik sinemada yüceltilir.30-40 yasindan sonra da,kadinlar anne rollerinde oynar.Ama yetenek ve birikim çok daha önemlidir.Bu tür oyuncularin yer aldigi filmleri görüyoruz.

Merlyn Streep gibi örnekler...

Tabii ki toplumsal ve sinemasal olarak daha gelismis olduklari için,oyuncularin sadece genç ve güzel olmasi onlara yetmiyor.Iyi oynamasi da önemli.Her yastan kadinin hikâyesini,dramini anlatiyorlar.

Ama Hollywood'da da,30'larinda rol bulamayanlar var.Hatta "Debra Winger'i Aramak" belgeseli, kadinlarin o piyasada var olmak için sifir beden olmasi gibi dayatmalara karsi çikiyordu.

Içisleri Bakani Idris Naim Sahin'in "Sanatçilar siirle ve resimle teröre destek oluyorlar" açiklamasini nasil degerlendiriyorsunuz?

Sanattan haberi olmayan,talihsiz konusmalar bunlar.Olacak is degil! Mümkün olsa ne sinema,ne müzik hiçbir sey yapilmasin.Hepsi zararli.Sanat bir toplumun en önemli sigortasidir.Kimse kimseye benzemeyecek,herkes dünyayi nasil görüyorsa,neleri degistirmek istiyorsa onlari yapacak.Sanat budur!