İslam'ın Politik Duruşu Sol

Röportaj: R. Ihsan ELIAÇIK :Islam'inPolitik Durusu Sol / Müjgan HALIS

 

Türkiyekamuoyunun büyük kismi Ihsan Eliaçik ismiyle, geçtigimiz günlerde MÜSIAD'ineski Baskani Erol Yarar'la yaptigi tartismayla tanisti. O tartismada Islam vekapitalizm hakkinda çarpici görüslerini ortaya koyan, Müslümanlarin kapitalizmekarsi olmasi gerektigini söyleyen ve zenginlikle Islam'in yan yanagelemeyecegini savunan Eliaçik; aslinda 30 yildir Islami çevrelerde taninan,bilinen bir isim. Birçok dergide yazilar yazan, görüslerini sayisi 30'u bulankitaplarinda toplayan Eliaçik, 'farkli' ve 'yeni' görüsleri nedeniyle 'yesilkomünist', 'Allahli komünist' diye niteleniyor. Müdavimleri onu, adini tasiyanblog'undan takip ediyor, bir de yazdigini bildikleri aylik dergilerden.Gerçekten de hayli ilginç biri Eliaçik, öyle ki randevumuza o gün bütünTürkiye'de yapilan isçi eyleminden geliyor olmasi bile bu farkliligi anlatmayayeter herhalde. Fatih'teki bürosunda bulustugumuz Eliaçik'la hayli uhrevi,hayli dünyevi, hayli tarihsel ve hayli çagdas bir sohbet yaptik..

Türkiyekamuoyunun büyük kismi Ihsan Eliaçik ismiyle, geçtigimiz günlerde MÜSIAD'ineski Baskani Erol Yarar'la yaptigi tartismayla tanisti. O tartismada Islam vekapitalizm hakkinda çarpici görüslerini ortaya koyan, Müslümanlarin kapitalizmekarsi olmasi gerektigini söyleyen ve zenginlikle Islam'in yan yanagelemeyecegini savunan Eliaçik; aslinda 30 yildir Islami çevrelerde taninan,bilinen bir isim. Birçok dergide yazilar yazan, görüslerini sayisi 30'u bulankitaplarinda toplayan Eliaçik, 'farkli' ve 'yeni' görüsleri nedeniyle 'yesilkomünist', 'Allahli komünist' diye niteleniyor. Müdavimleri onu, adini tasiyanblog'undan takip ediyor, bir de yazdigini bildikleri aylik dergilerden.Gerçekten de hayli ilginç biri Eliaçik, öyle ki randevumuza o gün bütünTürkiye'de yapilan isçi eyleminden geliyor olmasi bile bu farkliligi anlatmayayeter herhalde. Fatih'teki bürosunda bulustugumuz Eliaçik'la hayli uhrevi,hayli dünyevi, hayli tarihsel ve hayli çagdas bir sohbet yaptik..

- Islam'in yeniden insasindan bahsediyorsunuz, ne demek bu?

- Yazilarimi okuyanlar beni dinde reform yapmakla suçluyor. Hâlbuki dindereform yapilmis, peygamberimizin vefatindan sonra Islamiyet asama asama Emevive Abbasi imparatorluklarinin dini haline getirilmis zaten. O günlerden bu yanaIslam iktidarla ve malla iliski konusunda sinirleri alinmis, Kuran-i Kerimzararsiz bir tapinak metni haline getirilmis ve gerçek hayatla baglarikoparilmis durumda. Ben Islam'in özündeki safligi ortaya koyuyorum. Amasöylediklerim, klasik Müslüman zihni tarafindan tedirginlikle ve endiseylekarsilaniyor.

- Açtiginiz bu bir tartisma Türkiye'de destek buluyor mu?

- Buluyor tabii, biraz evvel isçilerin eylemine katildim. Oradaki isçilerdenbirçogu Islami çevrelerden birinin isçi eylemine destek vermesini çoksevindirici ve enteresan buldu. Düsüncelerime bir de dini çevreler yüzündendinden sogumus çevreler destek veriyor.

- Biraz çelisik bir durum...

- Ama bu saf bir dinden uzaklasma degil, dini çevreler yüzünden dindenuzaklasmis çevreler bunlar. Mesela bir ateist, "Ben Allah'a inanmiyorum,adalete, esitlige, özgürlüge, hakka, hukuka, sevgiye, merhamete inaniyorum,"diyor. Ben de ona "Sen aslinda Allah'a inaniyorsun. Çünkü bu söylediklerinAllah'in isim ve sifatlaridir, sen yoksulun sesi olan Allah'i degil, mollaninAllah'ini inkâr ediyorsun," diyorum. Çünkü esitlik, özgürlük, kardeslik,emek, adalet Kuran kavramlaridir ve Allah bunlari sürekli ister ve talep eder.

- Görüslerinizin simdi tartisilmaya baslanmasinin nedeni nedir?

- Bunlari 15-20 senedir konusuyorduk, sesimiz fazla duyulmuyordu. Artik içindebulundugumuz dini-muhafazakâr çevreler yaklasik 15 senedir Türkiye'yiyönetiyor. Gençlik yillarimizda 'Sinirsiz ve Sinifsiz Islam Toplumuna Dogru'diye duvarlara birlikte yazi yazdigimiz arkadaslar sinif atladi. Bizim de birburjuvazimiz olustu, bu yeni sinifin ideolojisi kariyerizm ve konformizm.Birçok idealist arkadasim gözlerimin önünde degismeye baslayinca, feveranetmeye, ses yükseltmeye, yazilar yazmaya basladim. Ve zamanin ruhunundegistigini söyledim.

- Nasil bir ruh degisikligi peki bu? Eskiden zamanin ruhu nasildi, simdinasil oldu?

- Bir düsünce adami olarak dünyanin bütün devrimlerinin iktidara gelinceyekadarki sloganlarini benimsiyorum ve savunuyorum. Iran devrimininin 'Azadi'sloganini, Rus devrimin 'Emek', Fransiz devriminin 'Esitlik, kardeslik,özgürlük' ile Amerikan devriminin 'Insan haklari' kavramlarini. Dinler vedevrimler iktidara gelinceye kadar insanlik vicdaninin patlamalaridir, saftir;ama iktidara gelince bozulurlar. Bence iktidarlar siki bir hukuk ve halkdenetimiyle gözetim altinda bulundurulmali. Bizim ülkemizde muhafazakâr iktidarlaberaber fethetme, ele geçirme, iktidara gelme dönemi bitti. Halk muhafazakâriktidara istedigi her seyi verdi. Simdi elestirecegimiz kisiler kendi içimizdençikan kisilerdir. Bundan sonra biz muhalefette olacagiz ve fakat bu muhalefetiyikici ve hesapçi bir tarzda yapmayacagiz, yapici olacagiz. Türkiye'deki mevcutiktidarin kendisiyle ayni iklimden gelen, ayni tarihsel bilince sahip, aynidini ve geleneksel eserlerden beslenmis insanlarin muhalefetine ihtiyaci var.

- Bu muhalif ruh güçlenmeye gebe mi?

- Su anda kuluçka döneminde fakat göreceksiniz önümüzdeki 5-10 yil içindeTürkiye'nin en güçlü muhalefet damari bu olacak.

- Dine karsi din diyorsunuz ve Türkiye'nin geleceginde de bunun oldugunusöylüyorsunuz. Ne demek dine karsi din?

- Dine karsi din, Iranli sosyolog Ali Seriati'ye ait bir tabir. Ali Seriati,Muhammed Ikbal, Mehmet Akif, Cemalattin Afgani ve Aliya Izzetbegoviç'i üstadimolarak görüyorum. Tarihte bütün peygamberler dinsizlige karsi degil, dine karsimücadele etmislerdir. Bu anlamda peygamberimiz bir ruhban degildi, onunkarsisindaki müsrikler dindar kisilerdi. Hz. Isa'yi hahamlar çarmiha gerdi,Buddha Hindistan'da Brahmanlara karsi çikti, Zerdüst, Mani, Hz. Musa dinadamlarina karsi mücadele etti. Günümüzde ise dindar zihinle yetismis insanlarzengin oluyor ve Islam'in ruhuna aykiri olan durumlarini "Allah bizizenginlikle, onlari da yoksullukla imtihan ediyor. Allah kullari üzerindenimetlerini görmek ister," diye açikliyorlar. Bu bakis açisi, siniflararasindaki uçurumu dinle mesrulastirmaktir.

- Din bu kadar hayatin içinde olursa din ve devlet isleri birbirinden neredeayrilacak?

- Size birkaç tane din kurali söyleyeyim: Adalet, dogruluk, dürüstlük, hak,özgürlük, esitlik, kardeslik... Devlet bunlari esas almasin mi? Dinin kurallarinihirsizin elini kesmek, türban takmak, zina edeni cezalandirmak, mirasi erkegeiki kadina bir sekilde vermek, dört kadinla evlenmek seklinde anliyorsanizbunlar dinin evrensel degerleri degildir. Bunlar dinin evrensel degerlerininArap toplumunda nasil hayata geçecegine dair verilmis örneklerdir.

- Ve bunlar degisebilir mi?

- Zaman içerisinde dönüsebilir, yerlerine yenileri uygulanabilir. Degisimci vedinamik bir din anlayisiyla bunlardan kurtulmak mümkün.

TÜRK YERINE 'GURUR',KÜRT YERINE 'ONUR' DEMELIYIZ

- Kürt sorununa iliskin bakis açiniz da ilginç. Türk yerine 'gurur', Kürtyerine de 'onur' sözcügünü ikame etmeyi öneriyorsunuz çözüm olarak...

- Bazen insanlarin dilinde sözcükler fetisleserek normal ve asli anlamlarini kaybederler.Sosyolojinin veya siyaset bilimin konusu olmaktan çikar, psikolojik birerfenomene dönüsürler. Türk veya Kürt sözcüklerinin basina gelen de bundanbaskasi degil. Türk yerine 'gurur', Kürt yerine 'onur' diyebiliriz rahatliklaçünkü altlarinda yatan psikoloji bu. Gurur, Arapça 'aldanmak' kökünden gelir.Bu nedenle ucu kaçmis, abartili bir gurur daima aldaticidir. 'Türklük gururu'sizi etrafinizi göremez hale getirerek köreltebilir. Hatta çevrenize zararverir hale gelirsiniz haberiniz bile olmaz. Onur ise Arapça haysiyet sözcügününTürkçesidir. 'Nerede' demek olan 'haysu' kökünden gelir. Demek ki onur yanihaysiyet 'nerede duracagini bilmekle ilgilidir. Kürdün onur yani haysiyetarayisi nerede duracagini bilemezse birilerinin oyuncagi haline gelir vehaysiyetini tümden kaybeder.

- Türkiye'deki laik-dinci ayriminin, dinde zorlama meselesiyle çok ilgisivar. Nedir dinde zorlama yoktur tabirinin anlami sizce?

- Kisi dinin içerisine girer, dini yasar ve isterse çikar. Din tamamen gönüllübir seydir.
Kimse Müslüman olmaya, dine girdikten sonra da namaz kilmaya, oruç tutmaya,örtünmeye ve dinde kalmaya zorlanamaz. Din tehdit degil, tekliftir.

- Alevilik hakkinda ne düsünüyorsunuz?

- Ben tarihsel anlamda Sünniligi Islam'in klasik akli, Aleviligi de ruhu olarakgörüyor

ASGARI ÜCRETLE ISÇI ÇALISTIRAN BIR MÜSLÜMAN BOSUNA NAMAZ KILIYOR

- Islam'in politik durusunun sol,metafizik durusunun da sag oldugunusöylüyorsunuz...

- Sag ve sol tabirlerini aslinda kullanmak biraz riskli. Ama Islam'in çaginidraki içinde anlasilmasini saglamak için bu riski göze aliyorum. "Yerlerigökleri bir yaratan vardir, yaratana itaat etmeliyiz, onun gösterdigi çizgidençikmamaliyiz," dediginiz zaman, muhafaza etmeyi öne çikariyor oluyorsunuzve bu sag bir temadir. Fakat Allah'in kurdugu dogal düzeni bozanlara karsimücadele ettiginiz, onun emrettigi gibi köleleri özgürlestirdiginiz, mali mülkübölüstügünüz zaman da sol bir dille konusmus olursunuz.

- Bir Müslüman için ortalama bir yasam standardi tarifiniz de var ve bunlarisahih hadislerden, rivayetlerden yola çikarak olusturmussunuz.

- Islam, büyük mülkiyetlerin ortaklasa, küçük mülkiyetlerin de sahsensahiplenilmesine izin verir. Mesela bir fabrikayi kuracak devasa bir sermayetek bir kisinin olamaz. Bugün için bir Müslüman'in bir evi, bir arabasi, birailesi, çocuklari ve ailesini geçindirecek kendi çapinda bir isi olabilir.Bundan fazlasina sahip olmaya kalkmak, atestir.

- Yakar mi, diyorsunuz..

- Evet aynen öyle, yakar onu. Bir insan mali ve metayi kendine köle yapamaz,onun kölesi olur. Ne kadar az metaya sahip olursan, o kadar özgürlesirsin.Kuran der ki, "Sizler fukarasiniz, Allah'tir zengin olan." Kuran'agöre bir Müslüman'in kendisine zengin demesi bile edebe mugayirdir. Bir deKuran-i Kerim'de 'mesakin' kavrami vardir, geçim sikintisi çeken ve bunukimseye söyleyemeyen kisiler için kullanilir. Maun Suresi'nde, öksüzü vemesakini gözetmeyen kisilerin kildiklari namazin bos oldugu söylenir. BugünTürkiye toplumunun yüzde 70'i böyledir. Bu sureye göre yaninda asgari ücretleisçi çalistiran kisi, bosuna namaz kiliyordur. Maun suresi, kapitalizminpanzehiridir, orucun ve namazin bile emekle, mülkle dogrudan iliskisi vardir.

- Bu yüzden mi abdestli kapitalizm diyorsunuz?

- Emek iliskilerini düzeltmeden, bölüsmeden, paylasmadan sadece dini ritüelleriyerine getirenleri kast ediyorum o tabirle. Islamiyet abdestli kapitalizm içinüretmek için var olmamistir. Yeryüzünde komünizm çöktü, Islam'in sosyalizmlefarkinin ne oldugu degil, aslinda kapitalizmle farkinin ne oldugu önemlidir.

EBU ZER'I HERKES TANIMALI

- Yazilarinizda bir Ebu Zer var. Ebu Zer kim?

- Ebu Zeri Gilfari, peygamberin ilk Müslüman olmus sahabelerinden biridir veonun çok yakin dostudur. Hz. Osman'in iktidarinda onun mal ve mülkle ilgilipolitikalarini elestirmistir. Peygamberimiz zamaninda Medine'de bir kardeslikiktisadi kurulmustu, yar yanagindan gayri her sey ortakti.

- Bir tür komün gibi...

- Komün zaten cemaat demektir. Ingilizcedeki komün ile cemaatteki cem aynikökten gelir. Ta Fenike dilinden bugüne gelmis bir sözcüktür. Peygamberimiz deMedine'de bir tür komün kurmustu, öyle ki kimse ayri yemek yemezdi, herkesbirbirinin sorunlariyla ilgilenirdi ve yardimlasma esasti. Hz. Osman dönemindeMüslümanlar arasinda zenginlesmeler basladi. Ebu Zer buna muhalefet edince Hz.Osman da onu susturmak için Rebeze çölüne sürgüne gönderdi ve Ebu Zer oradaöldü. Ebu Zer, iktidarin bozan etkisine karsi Islam'in vicdanini temsil eder.

- Klasik Islam anlayisi Ebu Zer'i nasil niteliyor?

- Asiri görüs sahibi bir sahabe olarak niteliyorlar. Halbuki Ebu Zeri Gilfaritipki Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Ali gibi peygamberimizin ideallerine çokbagli biriydi. Itirazim dine biçilen role.

- Siz dinlerin uhrevilik bir yana, ekonomiyle, politikayla ve günlük hayatlailgili oldugunu söylüyorsunuz yani...

- Evet, Islam bir tapinak dini degildir, gerçek hayat dinidir. Kuran mezardaölülere okunan bir kitap degildir, hayatin atardamari siyasi, ekonomik veaskeri olarak neredeyse orada okunmasi ve anlasilmasi gereken bir kitaptir,bunun için gönderilmistir. Peygamberimiz bir din adami degildir. Ben Türkiyetoplumunda dine biçilen role esastan itiraz ediyorum. Bu modern burjuvazinin,aydinlanmanin din tanimidir.

Kaynak: Sabah Gazetesi Pazar Eki / 07.02.2010