ABD'li Ermeniler Türkiye'ye dava açtı

ABD'li Ermeniler Türkiye'ye dava açti

Emre ÖZTÜRK / VATAN

Türkiye aleyhine Los Angeles’ta dava açan iki Ermeni asilli ABD vatandasi, Ermenilerin 1915’deki olaylarda kaybettikleri tasinir ve tasinmaz mallar ile banka hesaplari için ‘milyarlarca dolarlik’ tazminat talep etti. Dava, Türkiye’ye dogrudan açilan ilk dava olma özelligini tasiyor.

ABD’de Ermeniler, 1915 olaylarinda mülklerine el konuldugu iddia edilenlerin varislerine tazminat talebiyle Türkiye devleti, Merkez Bankasi ve Ziraat Bankasi’na karsi dava açti. Dava, ABD’de Ermeniler’in en yogun yasadigi bölgelerden biri olan Los Angeles’ta, Garbis Davouyan ve Hrayr Turabian adli iki Amerikali Ermeni hukukçu adina açildi. Uluslararasi hukuk ve insan haklari ihlali, haksiz kazanç iddialarinda bulunulan davada, Ermeniler’den alindigi öne sürülen toprak, bina, isyeri, banka mevduati, mülk ve degeri “paha biçilemez” olarak nitelendirilen, su sirada Türkiye’deki bazi müzelerde bulunan bazi dini ve tarihi eserler için tazminat talep ediliyor. Amerikan haber ajansi AP’ye konusan avukat Mark Geragos, 1915 olaylarina iliskin bir davada ilk kez Türkiye’nin dogrudan sanik olarak geçtigini ve davada yer alan tüm avukatlarin, 1915 olaylarinda hayatini kaybeden ya da bu olaylardan kaçanlarin yakinlari oldugunu belirterek “Bu bizim için davaya ayri bir aci anlam katiyor” dedi. Avukat Brian Kabateck de, davayi açanlarin, “kolektif dava” statüsü istediklerini belirterek, bu yüzden davanin 3 yil sürebilecegini söyledi. Açilan davada, 1915 yili olaylarinda bir milyondan fazla Ermeni’nin göçe zorlandigi ve katledildigi iddia ediliyor. Davada ayrica, Türk devletinin, “mülk sahiplerine yeniden iade edilene kadar, ’ele geçirilen’ varliklara ait mülklerin idaresi ile kira ve satis hasilatlarinin toplanmasi ve gelirlerin emanet hesaplarina yatirilmasini kabul ettigi ancak buna karsin sözkonusu mülklere ve bunlardan saglanan gelire el koydugu” öne sürülüyor.

Sigorta 40 milyon dolar ödemi

Davacilarin avukatlarinin, “mülklerin ve elde edilen kazancin kayitlarinin halen durduguna inandiklari ve bu hesaplarda bulundugunu öne sürdükleri milyarlarca dolarlik para talep ettikleri” belirtiliyor. ABD’nin California eyaleti meclisinde 2000 yilinda kabul edilen, 1915 yili olaylarinin “soykirim” olarak tanimlandigi bir yasada, olaylarda hayatini kaybeden Ermenilerin varislerinin hayat sigortasi sirketlerine dava açarak ödeme yapilmasini talep etmelerine imkan verilmisti. Ancak geçen yil California’daki Federal Temyiz Mahkemesi, söz konusu yasayi 1915 olaylarini “soykirim” olarak nitelemeyen Amerikan yönetiminin dis politikasiyla çeliski yarattigi sonucuna varmis ve iptal karari vermisti. Yine de Ermeniler, Fransiz sigorta sirketi AXA ile New York Life Insurance adli sigorta sirketinden kendilerine yaklasik 40 milyon dolarlik ödeme yapilmasini basardi.

‘Mallarini verdik, karar bizi baglamaz’

Türk uzmanlar, ABD’deki mahkemenin Garbis Davouyan ve Hrayr Turabyan’in davasini kabul etmeyecegini ve verilecek her türlü kararin Türkiye’yi baglamadigini belirtirken, “Kaybettikleri mallarin ya emsali, ya kendileri ya da satisinin parasi Ermenilere verildi” diyor.

‘Mallarinin ya kendisi ya da emsali ödendi’

Yrd. Doç. Dr. Orhan Çekiç (Maltepe Üniversitesi Atatürk Ilkeleri ve Inkilap Tarihi Bölüm Baskani, Ermeni Olaylari Uzmani): “1915 Ermeni Tehciri geçici olarak düzenlenmis bir kanuna dayaniyordu ve dönemin Içisleri Bakani Talat Pasa’nin tüm vilayetlere çektigi telgraflardan olayi anlayabiliriz. Göç ettirilen Ermeniler nereden göçtülerse o yerlerde mal müdürlükleri tarafindan tüm tasinir ve tasinmaz degerleri bulunduklari vilayetlerin mal müdürlükleri tarafindan kayit altina alinmisti. Göç ettirilen Ermenilere gittikleri yerlerde ayni olanaklar saglandi. Paralari ise gittikleri yerlerde verildi. Degerli sanat eserleri ise açik artirmada satildi. Ermenilerin arkalarinda biraktiklari tüm mallar bir yil içinde kesin olarak tekrar belirlenip iadesi ya da emsali verildi ve giden Ermenilerin istedigi herhangi bir Osmanli topraginda temini kanunla saglandi. 1919 Ocak ayindan itibaren ise çikarilan yasa ile giden Ermenilere 2 yil içinde geri dönüs saglandi. Mallarin iadesi ya da emsalinin verilmesi ise isgal altinda oldugumuz için Ingiliz memurlarin denetiminde 1918-1923 yillari arasinda yapildi ve Ermenilerden mallarin dagitimina iliskin bir sikayet gelmedi. Osmanli Mal Müdürlükleri olmadigi için mallarinin devredildigi iddiasiyla Merkez Bankasi ve Ziraat Bankasi’ni suçluyorlar. Iddialarin asilsizligi için bizim ve Ingiliz arsivlerine bakilmasi yeterli.”

Türkiye’yi baglamaz

Prof. Dr. Yasar Gürbüz (Yeditepe Üniv. Uluslararasi Hukuk Anabilim Dali Baskani): “Dava Amerika’daki yerel mahkemede görülecegi için yerel mahkemenin kendisini bu konuda yetkili görüp görmeyecegi ya da kabul edip etmeyecegi belli degil. Yine ayni sebepten, yani Türkiye’yi baglamayan bir yerel mahkemede dava açilmasi talebi oldugundan ve uluslararasi örnegin Adalet Divani gibi bir mahkemede açilmadigi için Türkiye’de de emsal olusturmaz. Türkiye’de hiçbir Ermeni vatandasimizin da davayi kendisine emsal alarak ayni taleple Türkiye’de dava açacagini zannetmiyorum. ABD’deki dava tamamen Amerikan kamuoyunu etkilemek, Türkiye aleyhine bir propaganda malzemesi olarak kullanilmak üzere açilmistir.”