Haber : Ahmet Dursun

Bisküvi kralinin hayat hikayesi

Kirim’dan Istanbul’a sadece on rubleyle gelen bir aile nasil bir bisküvi imparatorlugu kurdu?

Kirim’dan Istanbul’a sadece on rubleyle gelen bir aile nasil bir bisküvi imparatorlugu kurdu? En çok bildigimiz markalardan birinin ismi neden bir eski romandan geliyor? Daha onlarca soruya cevap... Gazeteci Hulûsi Turgut’un kitabi Sabri Ülker’in bilinmeyen macerasini anlatiyor

Aranizda melodisini bilmeyen var midir? “Önce günes hava su, sonra bol gida gelir...” Radyolarda, televizyonlarda on yillarca dönüp duran bu sözlerin devamini her kusaktan memleket insani bir çirpida hafizasindan bulup çikartir: “Aksama babacigim, unutma Ülker getir...”

Gazeteciligin duayen isimlerinden Hulûsi Turgut, epey zahmetli bir ise soyunup, bu reklami mümkün kilan Sabri Ülker’in romanlara konu olabilecek yasamöyküsünü son yüzyilin siyasi ve toplumsal tarihiyle paralel bir sekilde anlatmis (Sabri Ülker’in Hayat Hikâyesi – Aksama Babacigim Unutma Ülker Getir, Dogan Kitap). 732 sayfalik bu epey hacimli kitapta ‘bir rol model öyküsünü kaleme aldigini’ söylüyor Turgut.

Istanbul’a 10 rubleyle geldiler

O rol model, 1920’de Kirim’da dogup, 2012’de 92 yasinda Istanbul’da vefat eden Sabri Ülker. Anlatilan onun öyküsü... Ama bu öykünün arkasinda sürekli genisleyerek ilerleyen bir baska öykü daha duruyor. Yakin tarihteki tüm sikintilardan payini fazlasiyla almis, dört ayri savasin hirpaladigi bir aile... Kirim’dan Türkiye’ye uzanan zorlu bir göç... Ikinci Dünya Savasi’yla bas gösteren kitlik ve yokluk döneminde ilkel bir makine ve üç kisiyle yola çikmasina ragmen; bugün yurtiçi ve disindaki tesislerinde 41 bin kisiyi istihdam eden, 70 yasina ulasmis, Türkiye ve basta ABD, 9 ayri ülkede 60 fabrika açmis, sadece gida alaninda 300 marka üretmis bir firma... Neredeyse sifirdan zirveye bir Hollywood senaryosu...

Simdi o sifir noktasinin da öncesine gidelim. 1800’lü yillarin sonunda Kirim’daki Türk nüfusunun taninmis ailelerinden ‘Devletler’ ailesine mensup Haci Islam isimli genç, yani Sabri Ülker’in babasi, egitimini tamamlamak için geldigi Türkiye’de yine Kirim asilli bir genç kizla (Sakire Hanim) evlenip Çorlu’nun Karamehmet Köyü’ne yerlesti. Aile, hayatlarina eslik edecek uzun savaslar tarihine ilkin burada yakalandi. Balkan Savasi patlak verdiginde, ilerleyen Bulgar ordularindan kaçan yüz binlerce göçmenle birlikte Istanbul’a sigindilar. Kirim’a dönme karari çikmisti.

Haci Islam Bey, Kirim’da da Türkiye’deki gibi ögretmenlige devam etti. Ancak bu defa önce Birinci Dünya Savasi, ardindan da Bolsevik Devrimi, ‘Devletler Ailesi’ne zor günler yasatacakti. Devrimden üç yil sonra Sabri Ülker dünyaya gelirken, Kirim Türkleri yeni rejimle karsi karsiya kalmisti bile. Haci Islam Bey’in hayati artik ya hapiste  ya da daglarda saklanarak geçiyordu. Devletler ailesi yeniden ama bu defa genç Türkiye Cumhuriyeti’ne gitmeye karar verdi.

Kirim’da varlikli bir hayat sürüyorlardi. Istanbul’a gitmek için her seylerini satip altina çevirdiler. Ne var ki yanlarina aldiklari bir yorganin ve bir etegin içine saklanan tüm bu birikim bir anda buhar olup uçacakti. Sibirya’ya sürgün tehdidiyle karsilasinca, son anda yorgani da etegi de bir duvar dibine biraktilar. Üzerlerindeki nakit paraya da gümrükte el konunca artik hiçbir seyleri kalmamisti.

Önce marka sonra soyadi

Oglu Murat Ülker anlatiyor: “Ülker Bisküvileri piyasaya çiktiktan bir süre sonra, müsterilerden firmaya siparis mektuplari gelmeye baslamis. Zarflarin üzerinde de ‘Asim Ülker’ veya ‘Sabri Ülker’ isimleri yer aliyormus. Yani müsterilerimiz, markamizi, soyadi zannetmisler. Babamdan isitmistim; görüstügü yabancilar da kendisine ‘Mr. Ülker’ diye hitap ediyormus.”

Gerisini Sabri Ülker’in kendi sözlerinden aktaralim: “Agabeyimin, ‘Yolda yiyecek bir seyimiz yok. Yol da bir hafta sürecek. Sileple gidiyoruz’ demesi üzerine, paramizdan 10 ruble iade ettiler. Istanbul’a geldigimizde, samandiraya baglanan gemiden çikmak için sandal paramiz yoktu. Ne var ki, anne tarafindan akrabalarimiz bizi karsilamaya çikmislardi.”

Iste sifir noktasi tam da burasi... 1929 yilindayiz... Ekonomik krizin tüm dünyayi vurdugu günler... Bu sartlarda, baba Haci Islam Bey Trakya’da çiftçilik yaparak tutunmaya çalisti; ardindan Istanbul’daki tarihi Köprülü Kütüphanesi’ne müstahdem olarak girdi. Çocuklar da zor kosullarda egitimlerine devam ediyor ve yaz aylarinda çalisiyorlardi. Agabey Asim, benzin istasyonu pompaciligindan sekerleme fabrikasi isçiligine birçok ise girip çikarken, küçük kardes Sabri Galata Köprüsü, Sirkeci ve Eminönü’nde açtigi tablalarda çesitli ürünler satiyordu. Asim’in, bisküvi imal eden Besler fabrikasinin satis magazasinda çalismasi ve isleri yaver gidince bu magazaya ortak olmasi dönüm noktasi oldu.

Sabri Ülker’in, agabeyi Asim’in çalistigi Besler’in hamur dairesinde çalismis olmasi isleri daha da hizlandirmisti. Asim ve Sabri kardesler, Ikinci Dünya Savasi’nin zor kosullarina da meydan okuyarak önce Ankara’da sonra Istanbul Sirkeci’de sekerleme imal etme isine giristiler. Kader aglarini örüyordu. Ya da kaderin hamuru yavas yavas bir kivama geliyordu. Bisküvi kivamina... 1944’te onlari yillar içinde zirveye tasiyacak karari verdiler. Bisküvi üretmek amaciyla Eminönü’nde ilkel bir atölye satin aldilar.

Ülker bisküvileri böyle dogdu. Markanin ismiyse bir romandan ilhamla konuldu. Okumaya düskün Sabri, büyük keyifle okudugu bir romanin, dönemin ünlü yazarlarindan Safiye Erol’un ‘Ülker Firtinasi’nin ismini ürünleri için uygun görmüstü.

Burada bir parantez... Is hayatindaki genel egilimin aksine, aile bisküviye kendi ismini vermedi; bisküvi, ismini aileye verdi. Bu, sürprizlerle dolu bir isim hikâyesi... ‘Ülker’, ailenin ilk soyadi degil. Aile, soyadi kanunuyla beraber Berksan soyadini almisti. Yillar içinde, ‘marka’, soyadinin önüne geçti. Firmanin (artik Yildiz Holding) simdiki patronu olan, Sabri Ülker’in oglu Murat Ülker anlatiyor:

“Ülker Bisküvileri piyasaya çiktiktan bir süre sonra, müsterilerden firmaya siparis mektuplari gelmeye baslamis. Zarflarin üzerinde de ‘Asim Ülker’ veya ‘Sabri Ülker’ isimleri yer aliyormus. Yani müsterilerimiz, markamizi, soyadi zannetmisler. Babamdan isitmistim; görüstügü yabancilar da kendisine ‘Mr. Ülker’ diye hitap ediyormus.”

Ülker dogumu firtinasi

Ülker’in ünlü logosunu,grafiker ve görsel yönetmen Yüksel Ertan 1960’li yillarda çizdi.

Tahmin etmissinizdir... Aile, soyadini, neredeyse kendini dayatan Ülker’e çevirdi. Sonrasi bir rol modelinin kendi kendini insa etme öyküsü... Reklamciligin henüz emekledigi günlerde, radyoda haberlerin arkasina reklam spotlari veren (ve haberleri okuyan spiker reklami da seslendirdigi için adi ‘hükümet bisküvisi’ne çikan) bir marka... Dis dünyadan çekinilen günlerde ilk yabanci uzmanlari getiren, bilgisayara geçen, Bati standartlarinda ilk insan kaynaklari departmanini kuran bir firma... Mühendislik, paketleme ve teneke kutu sistemini bizzat gelistiren, bazi makinelerin yapimina ortak olan bir isadami...

Turgut’un kitapta çesitli taniklikliklarla defalarca saglamasini yaptigi üzere Sabri Ülker, hayatin anlamini hep daha çok çalismakta buldu. Oglu Murat Ülker’in aktardigina göre yönetirken iki düsturu benimserdi: “Isinin ehli, düzgün insanlarla çalismak; daima bir B planina bagli kalmak...”

Sabri Ülker: Istanbul’a geldigimizde, samandiraya baglanan gemiden çikmak için sandal paramiz yoktu. Ne var ki, anne tarafindan akrabalarimiz bizi karsilamaya çikmislardi.”

Sabri Ülker planlarina ve isine bagli kalarak uzun bir ömür sürdü. Iki sene önce vefat etmesinin ardindan Hürriyet yazari Yilmaz Özdil bir tesadüfe dikkat çekecekti:

“Ülker Dogumu Firtinasi, her sene 10 Haziran’da esmeye baslar; üç gün sürer, 12 Haziran’da biter. Dün topraga verilen Sabri Ülker’in tam da 12 Haziran’da vefat etmesi ise sanirim, kaderin cilveleri üzerine essiz eserler birakan Safiye’nin (Erol) bile hayal edemeyecegi bir romanin öyküsüdür.”

AYAKTAN FIRLAYAN AYAKKABIYLA BIR SENE

Sabri Ülker,Trakya'daki Büyükmanika Köyü'nde okula basladi.

Kirim’dan gelen aile özellikle ilk yillarda çok yokluk çekti. Sabri Ülker’in kizi Ahsen Özokur, babasinin Bilecik’teki yatili okul yillarindan bir aniyi onun anlattigi sekilde aktariyor:

“Gurbete çikmak üzereydim. Beraberimde götürecegim kilik kiyafetimle ilgili hazirlik yapildi ama ayagima giyecegim dogru dürüst bir ayakkabi yoktu. Mevcut ayakkabim, çürük çarikti. Babamin parasi olmadigi için bana yeni bir ayakkabi alamiyordu. Insanlardan da borç para isteme tabiati yoktu.

Ertesi gün yola çikacaktik. Komsulardan biri bu durumumuzu isitmis. Kendisine de o günlerde çok güzel, ismarlama bir ayakkabi yaptirmis. Ayakkabi, komsumuzun ayagini ya sikmis ya da bol gelmis. O ayakkabidan kurtulmak istiyormus. Ayakkabiyi bir güzel paketlemis, bu özel ayakkabisini bana hediye etti. Istanbul’dan Bilecik’e geldim. Pansiyona yerlestim. Ilk gün ayakkabinin paketini açtim ve ayagima giydim. Ayakkabi 43 numaraydi. Adim attikça, ayagimdan firlar gibi oluyordu. Ama hiçbir ögretmenim, “Oglum bu ne biçim ayakkabi...” demedi. Hiçbir arkadasim da halime gülmedi. Bilecik’teki ilk senemi bu ayakkabiyla geçirdim. Yani, kocaman ayakkabilarla utana sikila da olsa sene sonunu buldum.”

400 SAAT, 55 BIN KILOMETRE

732 sayfalik kitabi meydana getiren söylesi ve yazismalar, 8 yil içinde (2006-2014) yazar Hulûsi Turgut ile arastirmaci Ali Osman Mola tarafindan, Türkiye’de 16 ilde, Kirim’da ve Brüksel’de gerçeklestirildi. Yaklasik 400 saatte 166 kisi ile yapilan 195 söylesi ve yazisma için yurtiçi ve disinda 55 bin kilometre yol kat edildi.

NOHUTÇU HAN’DA GÜNDÜZ IMALAT,GECE TAMIRAT

Ülker 1944’te, bu makinenin çarklari arasinda basladi.

Eminönü’ndeki Nohutçu Han’da, Sabri Ülker’le birlikte sadece üç isçinin gece gündüz çalisip, 1944’ün son ayinda tam 75 ton Ülker pötibör bisküvisini ürettigi mütevazi imalathaneyi, yegen Selçuk Berksan (Asim Ülker’in oglu) anlatiyor:

“Babamlarin devraldigi imalathanede, bir bisküvi makinesi vardi. Çocuklugumda, bu imalathaneye giderdim. Amcam Sabri Bey, gündüzleri yogun bir sekilde çalisir, iki çuval un isler; gece, sabaha kadar da ustayla birlikte bisküvi imal ettikleri makinenin bakim ve tamiratiyla ilgilenirdi.

Amcam Sabri Bey’in o ilkel sartlardaki imalat sirasinda sergiledigi olaganüstü gayretleri unutamiyorum. Çünkü gecesi gündüzüne karisirdi. Gün boyu bisküvi imal eder, gece de makinenin tamiratiyla ugrasirdi. Sabri Bey, Eminönü’ndeki bisküvi imalathanesinde çalismakla yetinmez, bir yandan da Sirkeci’deki sekerleme imalathanesine kostururdu. Bu arada babam Asim Bey ise hem sekerleme hem de bisküvilerin pazarlanmasi için Anadolu yollarina düserdi.”

Sabri Ülker, 1994 yilinda 74 yasinda dahi tam gün çalisiyordu.

Torun Ali,  Sabri Ülker’in kaybettigi büyük oglunun adini tasiyor. (Dayisi Murat Ülker ile birlikte)

Sabri Ülker, 76 yasindayken “Yoruldugumu, daha yeni hissediyorum” diyordu.

Toplumsal olaylarda panzer ilk defa DISK’in Ülker’deki eylemi sirasinda kullanildi.

Ülker bisküvileri için 1953’te yogun bir gazete reklam kampanyasi yapilmisti.

mynet